Τάματα μιας άλλη εποχής

Ελισάβετ Στεφανή, Υποψ. Διδάκτωρ Αρχαιολογίας,Πανεπιστήμιο Κύπρου

Τα τάματα είναι σήμερα γνωστά από τις  ορθόδοξες εκκλησίες  και έχουν συνήθως τη μορφή μεταλλικών πλακιδίων (ασημένια, μπρούντζινα, χρυσά, σιδερένια), που απεικονίζουν εγχάρακτα, εμπίεστα ή χυτά ανθρώπινες μορφές ή μέλη του σώματος για τη θεραπεία των οποίων οι πιστοί επικαλούνται την παρέμβαση του θείου.  Το τάμα είναι ανάθημα (<ρήμα ἀνατίθημι= αφιερώνω) που προσφέρεται στην εκκλησία ως παράκληση όταν εκδηλώνεται μια επιθυμία ή ως ένδειξη ευγνωμοσύνης όταν η επιθυμία εκπληρωθεί, συνήθως για τη θεραπεία μιας ασθένειας, την απόκτηση και προστασία των παιδιών, την επιστροφή από ταξίδια, κ.α. Συνηθισμένα είναι επίσης τα πιο ευτελή τάματα ανθρώπινων μελών ή ολόκληρων παιδικών μορφών φτιαγμένα από κερί και είναι κρεμασμένα στα εικονίσματα των αγίων στους οποίους αφιερώνονται.

Η παράδοση, ωστόσο, της προσφοράς ταμάτων αποτελεί μια θρησκευτική πρακτική που πάει πολύ πίσω στο χρόνο. Όταν οι πιστοί αφιέρωναν στους θεούς απεικονίσεις της οικογένειας τους, μιμήσεις ανθρωπίνων μελών, κοσμήματα, κ.α. Ομοιώματα ανθρωπίνων μελών και οργάνων της Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής εποχής, έχουν εντοπιστεί στην Κύπρο και είναι ως επί το πλείστον φτιαγμένα από ασβεστόλιθο, ολόγλυφα, ανάγλυφα ή ζωγραφισμένα πάνω σε λίθινες πλάκες, συνοδευόμενα από τις επιγραφές με προσευχές προς τους θεούς της ίασης. Σε μερικές μάλιστα περιπτώσεις αναγνωρίζονται στα αναθήματα όχι μόνο τα μέλη του ανθρωπίνου σώματος αλλά και οι παθήσεις πάνω σε αυτά, π.χ. φουσκωμένα πόδια ή μάτια.  

Αναθήματα φτιαγμένα από πηλό, σε σχήμα ανθρωπίνων μελών εντοπίζονται σπανιότερα και δυο τέτοια παρουσιάζονται σήμερα. Πρόκειται για δυο όμοια πήλινα αναθήματα σε σχήμα δεξιού ποδιού, το ένα ελαφρώς μεγαλύτερο από το άλλο, που χρονολογούνται στον 4^ο- 3^ο αι. π.Χ.. Τα πόδια, που απεικονίζονται κάτω από το γόνατο, είναι κοίλα στο πάνω μέρος, φτιαγμένα σε τροχό και τα δάκτυλα τους αποδίδονται φυσιοκρατικά. Παρόλο που η προέλευσή τους είναι άγνωστη, πιθανότατα να είχαν ανατεθεί στο ιερό κάποιας θεότητας ως ευχαριστία ή ως παράκληση για τη θεραπεία κάποιας πάθησης που σχετίζεται με τα πόδια, αποτελώντας μαρτυρίες μιας προσωπικής ιστορίας που φανερώνει την  ικεσία ή την ευγνωμοσύνη για την εκπλήρωσή της. Βλέπουμε, έτσι πως η πρακτική της αφιέρωσης των ταμάτων, ως τεκμήρια προσωπικής πίστης, πέρασε μέσα από τον χριστιανισμό και διατηρήθηκε δια μέσου των αιώνων σχεδόν αναλλοίωτη.

Ta πήλινα αναθήματα βρίσκετονται στο Μουσείο Συλλογής Γεωργίου και Νεφέλης Τζιάπρα Πιερίδη (Δωρεά Κλειώς και Σόλωνα Τριανταφυλλίδη) στο κτήριο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Τράπεζας Κύπρου στη Φανερωμένη.

 
Ωράριο Λειτουργίας Δευτέρα-Κυριακή: 10:00-19:00

Ελεύθερη είσοδος